مرگ پرندگان در میانکاله و خراسان شمالی: نشانه‌ای از مرگ محیط زیست؟

در طول دو سه هفته گذشته تلفات گسترده و حیرت‌انگیزی در پرندگان منطقه میانکاله و به دنبال آن در خراسان شمالی رخ داده است. ریاست محترم سازمان دامپزشکی در مصاحبه‌ای، تلفات گسترده در میانکاله را به بوتولیسم ربط داده است. هیات علمی سازمان دامپزشکی موظف است که جزئیات روش‌های انجام شده و نتایج آزمایش‌ها را به صورت مقاله علمی در مجله معتبری به چاپ برساند تا همگان بتوانند نقادانه روش ‎های انجام شده و تفسیر حاصل از آن را بازبینی و ارزیابی کنند.

کلستریدیوم بوتولینوم سمی تولید می‌کند که در زمره خطرناک ترین سموم دنیا است. مردم عادی شاید تصور محوی از سم این باکتری داشته باشند که محدود به توصیه برای جوشاندن غذاهای کنسروی به مدت بیست دقیقه است.

این باکتری به عنوان یکی از خدمه قدرتمند تخریب در طبیعت، سمی تولید می‌کند که مقدار کمی از آن می‌تواند تعداد بی‌شماری از مردم و حیوانات را از بین ببرد و حتی قابلیت آن را دارد که به صورت سلاحی تروریستی مورد استفاده قرار گیرد.

اهمیت انتشار نتایج و تفسیری که سازمان دامپزشکی به آن اشاره می‌کند در این است که تمامی سویه ‎های این باکتری سم بوتولیسم را تولید نمی ‎کنند. افزون بر آن برخی باکتری ‎های دیگر از جمله Clostridium barati هم قادر به تولید این سم هستند. بنا بر این، صرفِ جداسازی باکتری کلستریدیوم بوتولینوم را نمی ‎توان به عنوان سندی برای تایید تشخیص بوتولیسم در نظر گرفت. مقاله ‎ای که سازمان دامپزشکی موظف به انتشار آن است، سندی است که برای نسل ‎های آتی جامعه و به ویژه جامعه علمی اهمیت دارد.

مثالی تاریخی اهمیت انتشار مقاله را روشن می‌کند؛ بیش از ۵۰ سال پیش در منطقه بیابانی و بی آب و علف آلمریای اسپانیا مردم کم‌کم شروع به استفاده از پلاستیک کردند تا آب کمیاب برای کشاورزی را حفظ کنند. اینک این منطقه به گلخانه ‎ای غول‌آسا تبدیل شده که بخش قابل‌توجهی از سبزیجات اروپا را فراهم می‌کند. در آلمان در ۲۰۱۱ شیوع اسهال شدید ناشی از یکی از باکتری ‎ها با ۲۸۹۷ مورد ورم معده و روده، ۸۵۵ مورد سندرم همولیتیک-اورمیک، و ۵۳ مورد مرگ همراه بود. این اپیدمی موجب شد که اقتصاد این گلخانه عظیم به خطر بیافتد. مطالعات گسترده چندرشته‌ای و چندسازمانی به راه افتاد تا هم سرمنشاء این باکتری مشخص شود و هم از بهداشت انسان حفاظت و هم از ورشکستگی صنعت عظیم ناحیه آلمریا جلوگیری شود. برای شناسایی سرمنشاء این اپیدمی در اثر Escherichia coli O104:H4 نتایج کارهای تحقیقاتی در مقاله ‎ای با این نشانی با همکاری ۱۹ محقق منتشر شد که در میان آن‌ها ۷ دامپزشک و ۹ پزشک به چشم می‌خورد. پیوستار از تشخیص تا کنترل این بیماری و انتشار نتایج تحسین‌برانگیز است. نشانی این مقاله از این قرار است

Buchholz, et al., (2011) German Outbreak of Escherichia coli O104:H4 Associated with Sprouts. N Engl J Med 2011; 365:1763-1770November 10, 2011, DOI: 10.1056/NEJMoa1106482

علت این دو رخدادِ تلفات پرندگان در میانکاله و در خراسان شمالی را باید به غیر از رسانه‌های عمومی در عرصه علمی هم به محک تجربه گذاشت زیرا هر گونه اهمال در این کار ممکن است خطر بالقوه‌ای که متوجه انسان‌هاست را از نظر بیاندازد. دوزیستان و پرندگان حساس‌ترین حیواناتی هستند که در یک فاجعه قریب‌الوقوع زیست‌محیطی پیش از همه از بین می‌روند.

کامران شریفی

دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

۹۸/۱۱/۲۰

منبع: کانال تلگرام لوح (یادداشت های شخصی دکتر کامران شریفی)