مرگ پرندگان در میانکاله و خراسان شمالی: نشانه‌ای از مرگ محیط زیست؟

در طول دو سه هفته گذشته تلفات گسترده و حیرت‌انگیزی در پرندگان منطقه میانکاله و به دنبال آن در خراسان شمالی رخ داده است. ریاست محترم سازمان دامپزشکی در مصاحبه‌ای، تلفات گسترده در میانکاله را به بوتولیسم ربط داده است. هیات علمی سازمان دامپزشکی موظف است که جزئیات روش‌های انجام شده و نتایج آزمایش‌ها را به صورت مقاله علمی در مجله معتبری به چاپ برساند تا همگان بتوانند نقادانه روش ‎های انجام شده و تفسیر حاصل از آن را بازبینی و ارزیابی کنند.

کلستریدیوم بوتولینوم سمی تولید می‌کند که در زمره خطرناک ترین سموم دنیا است. مردم عادی شاید تصور محوی از سم این باکتری داشته باشند که محدود به توصیه برای جوشاندن غذاهای کنسروی به مدت بیست دقیقه است.

این باکتری به عنوان یکی از خدمه قدرتمند تخریب در طبیعت، سمی تولید می‌کند که مقدار کمی از آن می‌تواند تعداد بی‌شماری از مردم و حیوانات را از بین ببرد و حتی قابلیت آن را دارد که به صورت سلاحی تروریستی مورد استفاده قرار گیرد.

اهمیت انتشار نتایج و تفسیری که سازمان دامپزشکی به آن اشاره می‌کند در این است که تمامی سویه ‎های این باکتری سم بوتولیسم را تولید نمی ‎کنند. افزون بر آن برخی باکتری ‎های دیگر از جمله Clostridium barati هم قادر به تولید این سم هستند. بنا بر این، صرفِ جداسازی باکتری کلستریدیوم بوتولینوم را نمی ‎توان به عنوان سندی برای تایید تشخیص بوتولیسم در نظر گرفت. مقاله ‎ای که سازمان دامپزشکی موظف به انتشار آن است، سندی است که برای نسل ‎های آتی جامعه و به ویژه جامعه علمی اهمیت دارد.

مثالی تاریخی اهمیت انتشار مقاله را روشن می‌کند؛ بیش از ۵۰ سال پیش در منطقه بیابانی و بی آب و علف آلمریای اسپانیا مردم کم‌کم شروع به استفاده از پلاستیک کردند تا آب کمیاب برای کشاورزی را حفظ کنند. اینک این منطقه به گلخانه ‎ای غول‌آسا تبدیل شده که بخش قابل‌توجهی از سبزیجات اروپا را فراهم می‌کند. در آلمان در ۲۰۱۱ شیوع اسهال شدید ناشی از یکی از باکتری ‎ها با ۲۸۹۷ مورد ورم معده و روده، ۸۵۵ مورد سندرم همولیتیک-اورمیک، و ۵۳ مورد مرگ همراه بود. این اپیدمی موجب شد که اقتصاد این گلخانه عظیم به خطر بیافتد. مطالعات گسترده چندرشته‌ای و چندسازمانی به راه افتاد تا هم سرمنشاء این باکتری مشخص شود و هم از بهداشت انسان حفاظت و هم از ورشکستگی صنعت عظیم ناحیه آلمریا جلوگیری شود. برای شناسایی سرمنشاء این اپیدمی در اثر Escherichia coli O104:H4 نتایج کارهای تحقیقاتی در مقاله ‎ای با این نشانی با همکاری ۱۹ محقق منتشر شد که در میان آن‌ها ۷ دامپزشک و ۹ پزشک به چشم می‌خورد. پیوستار از تشخیص تا کنترل این بیماری و انتشار نتایج تحسین‌برانگیز است. نشانی این مقاله از این قرار است

Buchholz, et al., (2011) German Outbreak of Escherichia coli O104:H4 Associated with Sprouts. N Engl J Med 2011; 365:1763-1770November 10, 2011, DOI: 10.1056/NEJMoa1106482

علت این دو رخدادِ تلفات پرندگان در میانکاله و در خراسان شمالی را باید به غیر از رسانه‌های عمومی در عرصه علمی هم به محک تجربه گذاشت زیرا هر گونه اهمال در این کار ممکن است خطر بالقوه‌ای که متوجه انسان‌هاست را از نظر بیاندازد. دوزیستان و پرندگان حساس‌ترین حیواناتی هستند که در یک فاجعه قریب‌الوقوع زیست‌محیطی پیش از همه از بین می‌روند.

کامران شریفی

دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

۹۸/۱۱/۲۰

منبع: کانال تلگرام لوح (یادداشت های شخصی دکتر کامران شریفی)

تلفات پرندگان مهاجر میانکاله در هاله‌ای از ابهام

احتمال عمدی‌بودن مرگ ۲ هزار پرنده مهاجر در میانکاله/ بلعکس همیشه این‌بار کلاغ، عقاب دریایی دم‌سفید و شغال اطراف لاشه‌ها نبود.

حکیم مهر: روز نخست ٥٠٠ پرنده، روز دوم ٨٠٠ پرنده و روز سوم نزدیک به ‌هزار پرنده مهاجر مرده در جنوب تالاب میانکاله پیدا شد. فلامینگوها‌، چنگرها، کشیم‌های بزرگ و اردک‌های سرحنایی یکی‌یکی در تالاب سقوط کردند و یک تکه از آسمان مازندران خالی از پرنده شد. دیروز در سومین روز شمارش پرندگان مرده در سواحل گلوگاه و روستای قلعه‌بان در بهشهر، دامپزشکی علت این «تلفات غیرعادی» را اعلام کرد: «بر اساس آزمایشات انجام‌شده بیماری نیوکاسل و آنفلوآنزا در بین پرندگان مهاجر مردود است.» با رد بیماری به‌عنوان عامل مرگ پرندگان مهاجر احتمال مسمومیت پرندگان قوت گرفته است.

به گزارش حکیم مهر به نقل از شهروند، مدیرکل دامپزشکی مازندران مرگ پرندگان را غیرطبیعی دانست و سازمان دامپزشکی اعلام کرد درحال بررسی احتمال مسمومیت پرندگان میانکاله است. با اینکه نتیجه قطعی دو روز دیگر اعلام خواهد شد، محیط‌زیست هم این احتمال را نادیده نگرفته و از استانداری کمک طلبیده است.

مدیرکل محیط‌زیست مازندران این اتفاق را «بسیار تلخ» می‌خواند و خبر می‌دهد که شکار چه مجاز و چه غیرمجاز در شرق استان مازندران ممنوع شده است. درست در این شرایط دام‌های هوایی همچنان برپا و بازار پرنده‌فروشی فریدونکنار فعال است و هیچ بعید نیست که لاشه آلوده پرندگان وحشی راهی سفره‌های مردم بشود.

دلیل مسمومیت پرندگان هنوز روشن نیست و همه منتظر نظر دامپزشکی‌اند، اما «سهیل اولادزاد»، فعال و کارشناس محیط‌زیست مازندران تعریف می‌کند که شکارچیان غیرمجاز یکی دو هفته پیش برنامه قرق‌شکنی داشتند و با اعتراض فعالان محیط‌زیست، اداره محیط‌زیست مازندران زودتر بساط آنها را جمع کرد. «در قرق‌شکنی تعداد زیادی شکارچی دور یک آب‌بندان جمع‌می‌شوند، یکی دو نفر پرندگان را پرواز می‌دهند و شکارچیان، پرنده‌ها را به گلوله می‌بندند و فاجعه‌ای اتفاق می‌افتد؛ در هر قرق‌شکنی تا ٢‌هزار پرنده.» او با این حرف‌ها احتمال مسموم‌کردن تالاب را تأیید می‌کند.

«حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی»، مدیرکل محیط‌زیست مازندران می‌گوید: «هنوز نمی‌توان درباره مسموم‌کردن تالاب حدس زد، اما ما از استاندار خواسته‌ایم برای بررسی این احتمال همه اکیپ‌ها بسیج شوند، منشأیابی شود و اگر افرادی مقصرند، شناسایی شوند. با این همه تا زمانی که دامپزشکی منشأ مسمومیت را اعلام نکند، نمی‌توانیم نتیجه‌گیری کنیم.»

آنها موفق به تعطیلی بازار در این شرایط نشده‌اند، اما شکار را در سه شهر گلوگاه، بهشهر و نکا ممنوع کرده‌اند، حتی برای کسانی که پروانه شکار دارند.

همزمان با پیداشدن لاشه‌ها در جنوب تالاب میانکاله در مجاورت شهرگلوگاه، «حر منصوری عبدالملکی»، دیده‌بان میانکاله هم در منطقه بود. براساس آنچه او دیده است، انواع پرندگان در این حادثه قربانی شده‌ و لاشه‌ها در یک نقطه متمرکز بوده‌اند.

او از مشاهداتش می‌گوید: «بسیار عجیب است که ٥٠٠ لاشه تنها در یک نقطه از تالاب پیدا شد و در ٦٠ کیلومتری که از آب نمونه‌برداری کردیم، هیچ پرنده‌ای پیدا نشد. به عکس آنچه در زمان تلف‌شدن پرنده‌ای انتظار می‌رود این بار کلاغ، عقاب دریایی دم‌سفید و شغال اطراف لاشه‌ها نبود، به علاوه درحالی‌که میزان آسیب‌پذیری پرنده‌ها به نسبت تغذیه، آناتومی و رفتارشان متفاوت است، این تلفات گونه‌های مختلف را دربرگرفت. بیماری چنین نشانه‌هایی ندارد.»

او تعریف می‌کند که اواخر دهه ٧٠ اتفاقی مشابه در مازندران رخ داده بود: «محیط‌زیست صیدهای شکارچیان غیرمجاز را از آنها گرفته بود و شکارچیان به تلافی چند ١٠ لیتر سم آفت‌کش مرکبات را داخل تالاب ریختند که چند صد‌هزار پرنده مردند و تالاب تا ماه‌ها بوی تعفن می‌داد.»

احتمال مسمومیت بالاست، اما منشأ آلودگی معلوم نیست. دیده‌بان میانکاله از احتمالات مختلف می‌گوید، از اینکه در بالادست این تالاب، استخرهای پرورش ماهی زیادی فعالند که از کودهای شیمیایی استفاده می‌کنند، آهک و کود ازته می‌پاشند و شالیزارها هم پساب‌‌شان را به تالاب می‌ریزند، همین‌طور از اینکه شاید عامل این تلفات غیرعادی با توجه به تنش بین شکارچیان و محیط زیست عمدی باشد.

با مرگ ٢هزار پرنده، تورهای گردشگری میانکاله به مشکل خورده بود، اما از دیروز اجازه برگزاری آنها دوباره صادر شد. قرار است وضع در تالاب به حال عادی برگردد، اما در قسمت جنوبی میانکاله گروه‌های جمع‌آوری پرنده‌های مرده همچنان درحال کارند و منتظر تا نتیجه آزمایشات معلوم شود.