جابجایی شیردان در گاو (displacement of the abomasum)

امروزه گاوهای شیرده از لحاظ ژنتیکی به گونه ای آماده سازی شده اند تا بتوانند مقدار زیادی شیر تولید کنند. نیاز به مصرف و هضم مقدار زیادی خوراک نیز در کنار این تولید بالای شیر وجود دارد. در گله های شیرده به علت انتخاب ژنتیکی که برای تولید بیشتر شیر صورت می گیرد و همچنین تغییر جیره های غذایی و تبدیل آن ها به جیره ای باانرژی بیشتر که فیبر موثر موجود در آن ها نیز کمتر است، جابجایی شیردان بیشتر اتفاق می افتد. تقریبا 5 درصد از گاوهای شیرده پربازده دچار جابجایی شیردان می شوند.

شیردان، معده "واقعی" نشخوارکنندگان است و می توان آن را با معده حیوانات تک معده ایقابل مقایسه است. شیردان ارگانی کوچک نیست و می تواند 27 لیتر مایع را در خود جا دهد؛ با این حال، در مقایسه با 180 لیتری که در رتیکولوم شکمبه جا می شود، کوچکتر به نظر می آید. شیردان که در سمت راست و در امتداد انتهای شکمبه قرارگرفته است می تواند به دلیل تغییرات در پُری شکمبه یا اندازه آن و جایگاه ارگان های داخلی، حرکت یا جابجایی وضعیت را تحمل می کند. 

مهم ترین علت جابجایی شیردان، تغییراتی است که به دلیل زایمان یا مصرف خوراک به وجود می آید. هر چه شکمبه مدت زمان بیشتری پر بماند، امکان جابجایی شیردان کمتر می شود. با این حال، گاو در زمان زایمان با جابجایی شیردان، بیرون دادن گوساله، جفت و مایع مربوط به آن احساس خلا بزرگی می کند. ارگان ها تغییر مکان می دهند و شیردان می تواند از محل عادی خود لیز بخورد. 

به علاوه، گاوها اغلب به دلیل زایمان مصرف خوراکشان کمتر می شود که این امر می تواند موجب شود که شکمبه راحت تر از محل اصلی خود سر بخورد. کتوزیس که در ماه های اول شیردهی رخ می دهد می تواند درکاهش مصرف خوراک و افزایش احتمال جابجایی شیردان نقش داشته باشد. تقریبا 80 درصد موارد جابجایی شیردان در اولین ماه شیردهی اتفاق می افتد. جابجایی به سمت چپ که در آن شیردان، سمت چپ شکمبه را به سمت بالا می کشد، اتفاقی بسیار رایج است و 80 درصد جابجایی های شیردان را شامل می شود.

علائم

اولین علائم جابجایی شیردان، کاهش مصرف خوراک، بی توجهی در رفتار و کاهش تولید شیر است. مقدار مدفوع تولید شده نیز ممکن است کاهش پیدا کند و مایعات موجود در آن نیز از زمان عادی بیشتر باشد. ضربان قلب و تعداد تنفس،عادی باقی می ماند. بهترین آزمایش تشخیصی، "پینگ تست" می باشد. اگر با گوشی پزشکی آزمایش پینگ تست انجام شود می توان با زدن ضربه به آن محل صدای غژ را شنید. زمانی که شیردان جابجا شود، گاز تولید می شود زیرا جریان منظم به دلیل چرخیدن دوازدهه کاهش یافته است. گاهی جابجایی شیردان می تواند با "چرخاندن" گاو یا دواندن آن اصلاح شود و بدین ترتیب ارگان ها تحریک شوند تا به جایگاه عادی و اصلی خود برگردند. زمانی که گاو معاینه می شود و احتمال جابجایی شیردان در آن وجود دارد، جراحی رایج ترین روش درمانی محسوب می شود. جراحی می تواند با تکنیک هایی با کمترین خطر انجام شود؛ اما همه جراحی ها خطری را به همراه دارند و گاو بعد از جراحی نیز یک دوره ریکاوری نیاز دارد که در آن زایش گاو ، و در صورت درمان با آنتی بیوتیک ها، شیر تولیدی آن بسیار ضعیف است.

پیشگیری

بهترین راه پیشگیری، مصرف خوراک مناسب است. پری شکمبه و در جریان بودن مداوم مواد، به حفظ و نگهداری شکمبه و شیردان در موقعیت صحیح خود کمک می کند. متاسفانه، مواقعی وجود دارد که مصرف مداوم امکان پذیر نمی باشد. علاوه بر مسائلی که در مورد زایمان وجود دارد، گاو غذا خوردن خود را متوقف می کند که علت آن بیماری، چالش های مایکوتکسین و تغییرات جیره غذایی است. حتی آب و هوا نیز می تواند بر مصرف خوراک تاثیرگذار باشد. برخی تصمیمات مدیریتی می تواند وقفه مصرف خوراک را کاهش دهد.

خلاصه

جابجایی شیردان در فارم های لبنی به دلیل تغییرات ژنتیکی و برنامه های خوراک بسیار رایج است. مدیریت و برنامه های خوراک دهی که پری شکمبه را از طریق مصرف ماده خشک مناسب تضمین می کنند و نبود انرژی را نیز کاهش می دهند، به کاهش تعداد گاوهایی که جابجایی شیردان داشته اند نیز کمک می کنند.

آشنایی با بیماری تیلریوز (Theileriosis)

بیماری تیلریوز (Theileriosis) در ایران بنام زردی معروف است، بیماری انگلی خونی است و بعنوان بیماری مشترک بین انسان و دام تلقی نمی‌شود. ولی بعلت تغییراتی که در گوشت ایجاد می‌کند، گوشت دام‌های آلوده غیرقابل مصرف می‌باشد.

این بیماری بیشتر در گاو دیده می‌شود و گاوهای اصیل نسبت به گاوهای بومی حساسیت بیشتری دارند. بیماری در گوسفند و بز هم دیده می‌شود و بیشتر در فصول گرم که فعالیت کنه‌ها زیاد است مشاهده می‌شود.

نشانه‌های بالینی بیماری تیلریوز در دام‌ها (گاو) چیست؟

تب، عدم اشتها، عدم نشخوار، کم خونی، لاغری، زردی مخاطات چشم، کاهش تولید شیر و گوشت، نقاط خونریزی روی مخاط چشم، تورم غدد لنفاوی پیش کتفی که به شکل خیاری کوچک در جلو کتف قابل لمس است، بی حالی و فلجی و در نهایت مرگ از نشانه‌های بیماری است.

نشانه‌های بیماری تیلریوز در روی لاشه چیست؟

زردی گوشت دام، زرد بودن رباطات که عضلات را بهم متصل می‌کند، خونریزی در روی عضله قلب، تورم غدد لنفاوی، خشکی هزارلا، انباشتگی شکمبه و خونریزی در شیردان از نشانه‌های بیماری در لاشه هستند.

تشخیص بیماری تیلریوز چگونه است؟

از روی نشانه‌های بالینی می‌توان به وجود بیماری مشکوک شد. ولی برای تشخیص قطعی آن باید گسترش خون تهیه کرده و بعد از رنگ آمیزی با گیمسا، در زیر میکروسکوپ اشکال مختلف تیلریا را در داخل گلبول‌های قرمز (اریتروبلاست و لکوسیت‌ها ) مشاهده کرد.

راه‌های پیشگیری از بیماری تیلریوز چیست؟

عمده‌ترین روش پیشگیری از این بیماری رعایت بهداشت، استفاده از محل نگهداری دام مناسب و سمپاشی اماکن دامی و یا شعله دادن آنها و مبارزه با کنه‌ها می‌باشد.

توصیه می‌شود جایگاه دام از سنگ، سیمان و آهن با پوشش‌های پلاستر سیمانی باشد. جمع‌آوری کود و فضولات و پوشاندن آنها و حمل مرتب به خارج از جایگاه، جمع آوری و خارج ساختن کاه و کلش و خوراک باقی‌مانده دام نیز اهمیت دارد.

جایگاه هرچه نور بیشتری داشته باشد آلودگی کمتر است، سمپاشی مرتب جایگاه دام با سموم ضد کنه در فصول و زمان‌های مناسب اهمیت زیادی در پیشگیری دارد.

روش دیگر پیشگیری تزریق واکسن تیلریوز است که معمولا در ازت مایع تا منهای 79 درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود. واکسن در فصول سرد و موقعی که کنه‌ها فعالیتی ندارند و در دام‌های غیر آبستن ترزیق می‌شود و تا مدت یکسال ایمنی ایجاد می‌کند.

درمان بیماری تیلریوز چیست؟

استفاده از داروهای ضد انگل تیلریا مثل بوپارواکن مطابق دوز درمانی و استفاده از یک آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف و ضد التهاب

بیماری شاربن یا سیاه زخم

عامل بیماری سیاه زخم یا شاربن

عامل بیماری نوعی باکتری میله‌ای شکل می‌باشد که جزء باکتری‌های هوازی و‌ هاگ‌دار رده‌بندی می‌شود. این باکتری در هنگام مرگ در خون و تمام ترشحات بدن دام وجود دارد.

این باکتری در معرض هوا در مدت چند ساعت تبدیل به هاگ شده و در خاک بین 40 الی 60 سال می‌تواند زنده بماند و خاصیت بیماری‌زایی خود را حفظ کند به همین علت نبایستی لاشه‌های دام‌های تلف شده مشکوک، مورد کالبد شکافی واقع شود و باید بطور صحیح لاشه را از بین برد. 

طرز انتقال بیماری شاربن در دام‌ها

منشاء بیماری خاک مناطق آلوده می‌باشد و سال هایی که هوا گرم و مرطوب است مستعد بروز بیماری شاربن در دام‌ها می‌باشد به هنگام چرا در مراتع آلوده و یا آب و علوفه آلوده،‌ هاگ شاربن وارد دستگاه گوارش شده و در صورت حساس و غیر ایمن بودن دام‌ها موجب بیماری می‌گردد. 

برخی معتقدند خراش‌های موجود در دهان موجب تسهیل ورود‌ هاگ به بدن می‌شود. گزش خرمگس نیز به ویژه در تک‌سمی‌ها یکی از راه‌های انتقال بیماری می‌باشد.

علائم بیماری شاربن یا سیاه زخم

مرگ ناگهانی در موارد حاد، تب شدید تا 42 درجه سانتی‌گراد، در موارد حاد که با بی‌اشتهایی، استاز دستگاه گوارشی، درد شدید، ادرار خونی و اسهال خونی تداوم می‌یابد. 

دام‌های آبستن ممکن است سقط نمایند و شیر دام‌های شیرده بطور ناگهانی کاهش می‌یابد و ممکن است غیرطبیعی و خون‌آلود باشد. تورم ناحیه گردن و زیر شکم نیز ممکن است مشاهده گردد. 

افسردگی شدید، تنفس سریع و عمیق و تشنج و نهایتاٌ منجر به مرگ می‌شود. دوره بیماری در موارد حاد 24 تا 48 ساعت است. 

علائم پس از مرگ

- خروج خون تیره رنگ و قیر مانند از سوراخ‌های طبیعی بدن که از مهمترین خصوصیات این خون لخته نشدن آن می‌باشد. 

- بزرگ شدن طحال و لجنی شدن آن در موارد کالبد گشایی اتفاقی ممکن است دیده شود. 

دام‌های حساس  به بیماری شاربن

عموماً گاو، گوسفند، بز و اسب حساس‌ترین دام‌ها در برابر بیماری می‌باشند. خوک، سگ و گربه مقاومت مشابهی دارند. بنظر می‌رسد بیماری در نشخوارکنندگان (گاو، گوسفند و بز) به اشکال فوق حاد و  حاد، در اسب به شکل حاد و در گربه و خوک بشکل تحت حاد بروز می‌یابد. شترمرغ نیز نسبت به سایر پرندگان از حساسیت بیشتری برخوردار می‌باشد.

راه‌های پیشگیری و درمان  سیاه زخم

درمان بیماری در موارد فوق حاد و حاد تقریباً غیرممکن است. اما برای پیشگیری از بیماری در دام‌های اهلی (علف‌خواران) حداقل یکبار در سال در مناطق آندمیک واکسیناسیون همگانی بایستی انجام  شود.

پیشگیری از سیاه زخم

1- از دست‌کاری خاک و کود حیوانات پرهیز شود. 

2- حتی‌المکان از دست‌کاری پوست و پشم حیوانات خودداری شود. 

3- چناچه حیوانی مشکوک به سیاه زخم می‌باشد. از دست کاری و کشتار دام خودداری و سریعاً به مراکز دامپزشکی موضوع را اطلاع دهید.

اکتینومیسس پیوژنز ( ورم پستان تابستانه )

اکتینومیسس پیوژنز عامل ورم پستان در گاوهای خشک و تلیسه های آبستن می باشد ولی گاوهای شیروار نیز امکان دارد درگیر شوند. وقوع بیماری انفرادی است و گوساله های جوان بیشتر مبتلا می شوند.

اهمیت این باکتری بیشتر در ارتباط با تورم پستان تابستانی آندمیک در گاو است که اغلب با دو باکتری دیگر یعنی پپتوکوکوس ایندولیکوس و استرپتوکوکوس دیس آگالاکتیه همراه می باشد که البته نقش پپتوکوکوس در بیماری زایی مشخص نشده است. علت شیوع بیماری در فصل تابستان فعالیت مگس هاست که ناقل اکتینومیسس می باشند و عفونت را از یک پستان به پستان دیگر منتقل می کنند. در ایران در گاوداری هایی که با مدیریت ضعیف اداره می شوند این بیماری در فصول تابستان و پاییز بسیار شایع است.

اپیدمیولوژی و بیماریزایی:

اکتینومیسس پیوژنز عامل ورم پستان در گاوهای خشک و تلیسه های آبستن می باشد ولی گاوهای شیروار نیز امکان دارد درگیر شوند. وقوع بیماری انفرادی است و گوساله های جوان بیشتر مبتلا می شوند. اهمیت این باکتری بیشتر در ارتباط با تورم پستان تابستانی آندمیک در گاو است که اغلب با دو باکتری دیگر یعنی پپتوکوکوس ایندولیکوس و استرپتوکوکوس دیس آگالاکتیه همراه می باشد که البته نقش پپتوکوکوس در بیماری زایی مشخص نشده است. علت شیوع بیماری در فصل تابستان فعالیت مگس هاست که ناقل اکتینومیسس می باشند و عفونت را از یک پستان به پستان دیگر منتقل می کنند. در ایران در گاوداری هایی که با مدیریت ضعیف اداره می شوند این بیماری در فصول تابستان و پاییز بسیار شایع است.

 علایم درمانگاهی:

بیماری همیشه فوق حاد است و علایم عمومی از قبیل تب، ضربان تند نبض، بی اشتهایی، افسردگی و ضعف بروز می کند. در این مرحله سقط جنین ممکن است صورت گیرد. بافت پستان سفت، متورم و قرمز رنگ است. شیر ابتدا آبکی و سپس چرکی و بدبو می شود. اگر گاو زنده بماند و بیماری مزمن شود، بافت پستان کاملا”سفت و چرکی شده و فیستول تشکیل می گردد و چرک به خارج از پستان سر باز می کند. آلودگی در گاوهای آبستن منجر به ناقص شدن رشد جنین می گردد. 

تشخیص بیماری:

علایم درمانگاهی، فصل وقوع بیماری، تورم حاد کارتیه پستان، ماهیت چرکی و بوی بد شیر، ایجاد آبسه و علایم عمومی شدید ما را در تشخیص بیماری یاری می دهد.

 درمان:

اگرچه عامل بیماری در آزمایشگاه نسبت به پنی سیلین حساس است ولی داروی مناسبی برای درمان این بیماری نمی باشد. درمان عمومی با تتراسایکلین هاو تجویز پمادهای پستانی با آنتی بیوتیک های وسیع الطیف توصیه می گردد. در هر صورت حتی با وجود درمان، کارتیه مبتلا برای همیشه فعالیت خود را از دست می دهد. خاصیت اتصال به آنتی بیوتیک پروتیین های موجود در چرک همراه با کپسول فیبروزه ضخیم اطراف آبسه، میکروب را از دسترس آنتی بیوتیک ها دور نگه می دارد و در نتیجه درمان موثر نمی گردد.

 پیشگیری و کنترل:

اگرچه واکسن، توکسویید و آنتی سرم های متعددی برای پیشگیری و درمان بیماری های ناشی از اکتینومیسس پیوژنز بخصوص در ورم پستان تابستانی استفاده شده است ولی تاثیر آنها قابل توجه نمی باشد.

روش های مختلفی در پیشگیری از ورم پستان تابستانی پیشنهاد شده است ولی موفق ترین روش انفوزیون داخل پستانی آنتی بیوتیک های آمپی سیلین به میزان 250 میلی گرم و کلوکساسیلین به میزان 500 میلی گرم در تلیسه ها و گاوها می باشد. البته معاینه گاوهای خشک در فصل تابستان و شناسایی کارتیه های آلوده و درمان به موقع هم  از انتشار عفونت جلوگیری می کند.

آشنایی با بیماری تیلریوز (Theileriosis)

‍بیماری تیلریوز (Theileriosis) در ایران بنام زردی معروف است، بیماری انگلی خونی است و بعنوان بیماری مشترک بین انسان و دام تلقی نمی‌شود. ولی بعلت تغییراتی که در گوشت ایجاد می‌کند، گوشت دام‌های آلوده غیرقابل مصرف می‌باشد.

این بیماری بیشتر در گاو دیده می‌شود و گاوهای اصیل نسبت به گاوهای بومی حساسیت بیشتری دارند. بیماری در گوسفند و بز هم دیده می‌شود و بیشتر در فصول گرم که فعالیت کنه‌ها زیاد است مشاهده می‌شود .

 نشانه‌های بالینی بیماری تیلریوز در دام‌ها (گاو) چیست؟

تب، عدم اشتها، عدم نشخوار، کم خونی، لاغری، زردی مخاطات چشم، کاهش تولید شیر و گوشت، نقاط خونریزی روی مخاط چشم، تورم غدد لنفاوی پیش کتفی که به شکل خیاری کوچک در جلو کتف قابل لمس است، بی حالی و فلجی و در نهایت مرگ از نشانه‌های بیماری است.

 نشانه‌های بیماری تیلریوز در روی لاشه چیست؟

زردی گوشت دام، زرد بودن رباطات که عضلات را بهم متصل می‌کند، خونریزی در روی عضله قلب، تورم غدد لنفاوی، خشکی هزارلا، انباشتگی شکمبه و خونریزی در شیردان از نشانه‌های بیماری در لاشه هستند.

‍ تشخیص بیماری تیلریوز چگونه است؟

از روی نشانه‌های بالینی می‌توان به وجود بیماری مشکوک شد. ولی برای تشخیص قطعی آن باید گسترش خون تهیه کرده و بعد از رنگ آمیزی با گیمسا، در زیر میکروسکوپ اشکال مختلف تیلریا را در داخل گلبول‌های قرمز (اریتروبلاست و لکوسیت‌ها ) مشاهده کرد.

 راه‌های پیشگیری از بیماری تیلریوز چیست؟

عمده‌ترین روش پیشگیری از این بیماری رعایت بهداشت، استفاده از محل نگهداری دام مناسب و سمپاشی اماکن دامی و یا شعله دادن آنها و مبارزه با کنه‌ها می‌باشد.

توصیه می‌شود جایگاه دام از سنگ، سیمان و آهن با پوشش‌های پلاستر سیمانی باشد. جمع‌آوری کود و فضولات و پوشاندن آنها و حمل مرتب به خارج از جایگاه، جمع آوری و خارج ساختن کاه و کلش و خوراک باقی‌مانده دام نیز اهمیت دارد.

جایگاه هرچه نور بیشتری داشته باشد آلودگی کمتر است، سمپاشی مرتب جایگاه دام با سموم ضد کنه در فصول و زمان‌های مناسب اهمیت زیادی در پیشگیری دارد.

 روش دیگر پیشگیری تزریق واکسن تیلریوز است که معمولا در ازت مایع تا منهای 79 درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود. واکسن در فصول سرد و موقعی که کنه‌ها فعالیتی ندارند و در دام‌های غیر آبستن ترزیق می‌شود و تا مدت یکسال ایمنی ایجاد می‌کند .

درمان بیماری تیلریوز چیست؟

استفاده از داروهای ضد انگل تیلریا مثل بوتالکس یا بیو پارواگن مطابق دوز درمانی و استفاده از داروهای اشتها آور و ملین