بیماری شاربن یا سیاه زخم

عامل بیماری سیاه زخم یا شاربن

عامل بیماری نوعی باکتری میله‌ای شکل می‌باشد که جزء باکتری‌های هوازی و‌ هاگ‌دار رده‌بندی می‌شود. این باکتری در هنگام مرگ در خون و تمام ترشحات بدن دام وجود دارد.

این باکتری در معرض هوا در مدت چند ساعت تبدیل به هاگ شده و در خاک بین 40 الی 60 سال می‌تواند زنده بماند و خاصیت بیماری‌زایی خود را حفظ کند به همین علت نبایستی لاشه‌های دام‌های تلف شده مشکوک، مورد کالبد شکافی واقع شود و باید بطور صحیح لاشه را از بین برد. 

طرز انتقال بیماری شاربن در دام‌ها

منشاء بیماری خاک مناطق آلوده می‌باشد و سال هایی که هوا گرم و مرطوب است مستعد بروز بیماری شاربن در دام‌ها می‌باشد به هنگام چرا در مراتع آلوده و یا آب و علوفه آلوده،‌ هاگ شاربن وارد دستگاه گوارش شده و در صورت حساس و غیر ایمن بودن دام‌ها موجب بیماری می‌گردد. 

برخی معتقدند خراش‌های موجود در دهان موجب تسهیل ورود‌ هاگ به بدن می‌شود. گزش خرمگس نیز به ویژه در تک‌سمی‌ها یکی از راه‌های انتقال بیماری می‌باشد.

علائم بیماری شاربن یا سیاه زخم

مرگ ناگهانی در موارد حاد، تب شدید تا 42 درجه سانتی‌گراد، در موارد حاد که با بی‌اشتهایی، استاز دستگاه گوارشی، درد شدید، ادرار خونی و اسهال خونی تداوم می‌یابد. 

دام‌های آبستن ممکن است سقط نمایند و شیر دام‌های شیرده بطور ناگهانی کاهش می‌یابد و ممکن است غیرطبیعی و خون‌آلود باشد. تورم ناحیه گردن و زیر شکم نیز ممکن است مشاهده گردد. 

افسردگی شدید، تنفس سریع و عمیق و تشنج و نهایتاٌ منجر به مرگ می‌شود. دوره بیماری در موارد حاد 24 تا 48 ساعت است. 

علائم پس از مرگ

- خروج خون تیره رنگ و قیر مانند از سوراخ‌های طبیعی بدن که از مهمترین خصوصیات این خون لخته نشدن آن می‌باشد. 

- بزرگ شدن طحال و لجنی شدن آن در موارد کالبد گشایی اتفاقی ممکن است دیده شود. 

دام‌های حساس  به بیماری شاربن

عموماً گاو، گوسفند، بز و اسب حساس‌ترین دام‌ها در برابر بیماری می‌باشند. خوک، سگ و گربه مقاومت مشابهی دارند. بنظر می‌رسد بیماری در نشخوارکنندگان (گاو، گوسفند و بز) به اشکال فوق حاد و  حاد، در اسب به شکل حاد و در گربه و خوک بشکل تحت حاد بروز می‌یابد. شترمرغ نیز نسبت به سایر پرندگان از حساسیت بیشتری برخوردار می‌باشد.

راه‌های پیشگیری و درمان  سیاه زخم

درمان بیماری در موارد فوق حاد و حاد تقریباً غیرممکن است. اما برای پیشگیری از بیماری در دام‌های اهلی (علف‌خواران) حداقل یکبار در سال در مناطق آندمیک واکسیناسیون همگانی بایستی انجام  شود.

پیشگیری از سیاه زخم

1- از دست‌کاری خاک و کود حیوانات پرهیز شود. 

2- حتی‌المکان از دست‌کاری پوست و پشم حیوانات خودداری شود. 

3- چناچه حیوانی مشکوک به سیاه زخم می‌باشد. از دست کاری و کشتار دام خودداری و سریعاً به مراکز دامپزشکی موضوع را اطلاع دهید.

شاربن یا سیاه زخم

شاربن یک بیماری فوق حاد در دام ها است و نشخوارکنندگان را مبتلا می کند و معمولا باعث مرگ می شود (خصوصا اگر حیوان واکسن دریافت نکرده باشد.) در فرم فوق حاد قابل درمان نیست و فرصتی برای درمان وجود ندارد زیرا دوره ی کمونش بسیار کوتاه است.

در فرم فوق حاد از زمانی که باکتری وارد بدن می شود تا زمانی که توکسین تولید میکند و باعث ازبین رفتن دام می شود، فقط یک تا دو ساعت طول می کشد. اما در فرم حاد یک تا دو روز طول می کشد. بیمارانی که به این بیماری مبتلا می شوند شامل گاو، گوسفند، بز و اسب هستند. این بیماری سپتیسمی و مرگ ناگهانی ایجاد می کند و خون قیرمانند و سیاه از منافذ طبیعی بدن خارج می شود(دهان، بینی، مقعد) که این خون منعقد نمی شود. بعنوان دامپزشک اگر همچین موردی را مشاهده کردید به هیچ وجه نباید کالبدگشایی کنید، چه در فارم و چه در کلینیک. فقط درصورتی که نسبت به بیماری مشکوک شدید و صددرصد برایمان قطعی نبود میتوانید از کالبدگشایی در شرایط خیلی خاص استفاده کنید زیرا عامل این بیماری یعنی باکتری   Bacillus anthracis ایجاد هاگ می کند و بسیار خطرناک است. پس عامل بیماری شاربن، باکتری Bacillus anthracis است.

تشخیص تفریقی (تفریق شاربن از دیگر بیماری ها):

صاعقه زدگی: چون مرگ با صاعقه زدگی هم سریع و همراه با خونریزی است، ممکن است با هم اشتباه شوند ولی صاعقه زدگی عفونی نیست! توجه به وضعیت هوا می تواند این دو مورد را از هم تفکیک کند. هم چنین پشم ها در صاعقه زدگی حالت سوخته دارد.

شاربن علامتی: شاربن علامتی با شاربن متفاوت است و معمولا در گاو رخ می دهد. پاها در شاربن علامتی دچار لنگش می شود. مانند شاربن مرگ سریع دارد. شاربن علامتی هم هاگ دارد و زود از بین نمی رود. پوست پایی که دچار لنگش شده حالت کریپتال و صدایی مثل مچاله کردن کاغذ می دهد. زیرا گاز در زیر پوست جمع می شود.

بابزیوز: که یک بیماری انگلی است و در آن هم طحال هم بزرگ می شود ولی علائم دیگری هم دارد. بعلاوه بیماری babesiosis بیماری سریعی نیست.

بیماریهای دیگری که ممکن است با شاربن اشتباه شوند، ) anaplasmosis and leucosisآناپلاسموز و لکوز( هستند.

در شاربن طحال لجنی و نرم و دارای نقاط قرمز است.

شاربن با نفخ هم ممکن است اشتباه شود.

بیماری یون یا پاراتوبرکلوسیس

یک بیماری مزمن با سیر طولانی و در دامهای مختلف (گاو، گوسفند، بز، شتر، آهو و حیوانات وحشی) است که در گاو اهمیت فراوانی دارد. (باکتری مایکوباکتریوم ایویوم یک باکتری درون سلولیِ بی هوازی، کوچک، گرم مثبت و است، که باعث التهاب روده می شود.)

از این جهت که بیماری مزمن است، باعث لاغری پیشرونده و لاغری کامل حیوان می شود، از این جهت لاغری پیش رونده می تواند یکی از عوامل تشخیصی مشکوک به بیماری یون باشد؛ البته این لاغری پیشرونده همراه با اسهال مزمن رخ میدهد، که این عامل باعث می شود تا بتوانیم بیماری یون را از سایر بیماریهایی که عامل لاغری پیشرونده درآنها رخ میدهد، تفکیک کنیم. علاوه بر لاغری پیشرونده و مزمن بودن، بیماری غیرقابل درمان است. بیماری یون با توجه به این که یک بیماری گوارشی است و باعث لاغری می شود با برخی از بیماری ها قابل اشتباه است.

بیماری های مشابهی که ممکن است تشخیص آنها با بیماری یون اشتباه شوند عبارتند از:

1) بیماریها و عفونتهای انگلی دستگاه گوارش:حیواناتی که این بیماری را همراه با سایر بیماری ها بخصوص بیماریهای انگلی دارا هستند، بیشتر در معرض خطر هستند. در عین حال بیماری ها و عفونت های انگلی دستگاه گوارش ممکن است با بیماری یون اشتباه شوند. بیماریهای انگلی دستگاه گوارش عموما منجر به لاغری می شوند، ممکن است باعث اسهال نیز بشوند، اما همانطور که گفته شد بیماری  shooting diarrhea دارد. (که بیماری های انگلی ندارند.)

2) پریتونیت: پریتونیت ممکن است حیوان را لاغر بکند اما تفاوت آن با بیماری یون در این است که این بیماری کشنده تر است  و خیلی طولانی نیست.

3) آمیلوئیدوز کلیوی: از جمله بیماریهای مزمنی است که باعث لاغری حیوان می شود.

4) اسکرومای لنفاوی

5) نارسایی و نقص های کلیه

6) سالمونلوز مزمن و سایر بیماری های عفونی مزمن: سالمونلوز یکی از بیماریهای باکتریایی است که فرم مزمن آن دوره طولانی دارد، اما نه به اندازه بیماری یون، همچنین باعث مشکلات و ناراحتی های گوارشی و اسهال می شود و ممکن است در طی زمان باعث لاغری مزمن حیوان هم بشود.  برخی عفونتهای مزمن باکتریایی دیگر نیز وضعیتی مشابه بیماری یون ایجاد میکنند که بهترین راه تفکیک اینها کشت باکتریایی می باشد.

7) کمبود مس و گرسنگی (گرسنگی اهمیت کمتری دارد) کمبود مس نیز ممکن است باعث وضعیتی مشابه بیماری یون شود.

در میان همه این بیماریها، عفونتهای انگلی و باکتریایی (سالمونلوز) باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند و در تشخیص بیماری یون مدنظر باشند.