"از خودگذشتگی متحیرکننده‌ی" زنبورها، دانشمندان را گیج کرد

بعضی کلونی‌های زنبورانی که عسل تولید نمی‌کنند، زنبورهای کارگر اضافی خود را به کلونی‌های همسایه قرض می‌دهند تا از فرزندانشان مراقبت کنند. متخصصان این کار زنبورها را "از خود گذشتگی متحیر کننده" می‌خوانند.

به نقل از دیلی‌میل، محققان از انگلستان ۲۰ هزار نوزاد زنبور کاغذی و مراقبانشان را در ۹۱ کلونی متفاوت در پاناما و اطراف کانال پاناما مورد بررسی قرار دادند. این زنبورها از نوع کاغذی(paper) نوگرمسیری(Neotropical) بودند.

زنبورهای پیپر از نوعی مواد خاکستری و قهوه‌ای شبیه به کاغذ که از الیاف گیاهان جویده شده و بزاق تولید می‌شود لانه می‌سازند و به این دلیل آن‌ها را زنبورهای پیپر یا کاغذی می‌نامند.

این گروه دریافتند که هرچه تعداد زنبورهای بالغ یک کلونی بیشتر می‌شود فایده‌ی زنبورهای کارگر کمتر می‌شود. بنابراین بعضی از آن‌ها فرصت پیدا می‌کنند تا به کمک خویشاوندان دورتر خود که در همسایگی‌شان زندگی می‌کنند و کلونی‌های کوچکتری هستند و نیروی کار کمتری دارند بروند. این کار فداکارانه و نوع دوستانه است زیرا برای زنبور کارگر وقت‌گیر و انرژی‌بر است. اما فایده‌های دیگری نیز دارد. کمک به خویشاوندان دور باعث می‌شود احتمال ماندگاری دی‌ان‌ای آنها بیشتر شود.

پاتریک کندی(Patrick Kennedy) یک زیست‌شناس از دانشگاه بریستول و نویسنده‌ی این مقاله می‌گوید: این زنبورها مانند خانواده‌های ثروتمند عمل می‌کنند که به پسرعمویشان کمک می‌کنند. او افزود: اگر نتوانید به اقوام نزدیک خود کمکی کنید می‌توانید به اقوام دورتر خود کمک کنید.

اندی رادرفورد(Andy Radford) بوم‌شناس رفتاری از بریستول و همچنین یکی از نویسندگان مقاله توضیح می‌دهد: با کمک به خویشاوندان دورتر که در همسایگی زندگی می‌کنند و مراقبان کمتری دارند این زنبورها می‌توانند میزان بیشتری از ژن‌هایشان را انتقال بدهند.

ما معتقدیم اصولی مشابه از بازده نزولی می‌تواند رفتار متناقض "نوع‌دوستی" در بسیاری از حیوانات را توضیح دهد.

دکتر کندی افزود: این کمکی که زنبورهای پیپر در مرکز و جنوب آمریکا به سایر کلونی‌ها می‌کنند بسیار عحیب است مخصوصا وقتی بدانید که بیشتر حشرات از جمله زنبورهای پیپر، مورچه‌ها و زنبور عسل رفتاری بسیار خصمانه با غریبه‌ها دارند.

برای درک این رفتار گیج‌کننده ما مدل‌های ریاضی را با مشاهدات میدانی ترکیب کردیم و بارها مورد گزش زنبورها قرار گرفتیم اما ارزشش را داشت زیرا نتایج ما نشان می‌دهد که تعداد زنبورهای کارگری که در کلونی هستند می‌تواند بیش از حد نیاز شود.

وجود یک زنبور بالغ در کلونی با تعداد کمی لارو تقریبا بی مصرف است و بهترین کار مراقبت از لاروهای دیگر زنبورهاست.

این‌ که این شکل از "نوع‌دوستی" چگونه در طبیعت شکل گرفته سوالی است که از زمان چارلز داروین وجود دارد زیرا آن طور که به نظر می‌رسد کمک به دیگران راهی برای انتقال ژن به نسل‌های آینده نیست.

با این‌ حال پروفسور رادفورد (Radford)می‌گوید: در سال ۱۹۶۴ ویلیام دی همیلتون(W. D. Hamilton) زیست‌شناس افسانه‌ای قانون اصلی "نوع دوستی" حیوانات را کشف کرد.

وی افزود: به خویشاوندتان کمک کنید زیرا آن‌ها ژن‌های مشترک زیادی با شما دارند و در نتیجه ژن‌های مشابه شما پیروز خواهند بود

پروفسور همیلتون زنبورهای پیپر را نیز مورد مطالعه قرار داده بود اما هنگام بررسی زنبورهای پولیستس(Polistes) در برزیل سردرگم شد زیرا مشاهده کرد که این زنبورها خویشاوندان نزدیک خود را رها می‌کنند و به کمک اقوام دورتر خود می‌روند.

با این حال یافته‌های جدید نشان می‌دهد که چگونه زنبورهای پیپر می‌توانند در شرایط خاص به خویشاوندانشان کمک کنند و از این کار فوایدی برای تکامل کسب کنند.

این مقاله براساس مطالعات قبلی سیریان سامنر(Seirian Sumner) یک بوم‌شناس رفتاری از کالج لندن و یکی از نویسندگان این مقاله، نوشته شده است. در مطالعات پیشین نشان داده شده بود که بیش از نیمی از زنبورهای پانامایی در لانه‌های دیگر زنبورها در حال کمک هستند.

سیریان سامنر می‌گوید: این زنبورها درهای جدیدی به روی مطالعه‌ی تکامل "نوع‌دوستی" می‌گشایند. اتفاقات زیادی در لانه‌های آن‌ها رخ می‌دهد مانند کشمکش، ازخودگذشتگی و مبارزه‌ی گروهی در مقابل بیگانگان برای بقا. پروفسور سامنر در پایان افزود: اگر ما می‌خواهیم نحوه‌ی رشد جوامع را بدانیم باید نگاهی دقیق‌تر به زنبورها بیاندازیم.

تمام یافته‌های این مطالعه در مجله‌ی Nature Ecology & Evolution منتشر شده است.

ابداع روشی که آفت‌کش‌های مضر برای زنبورها را سریعا در عسل شناسایی می‌کند

محققان یکی از دلایل اصلی «اختلال فروپاشی کلونی زنبورها» را استفاده از آفت کش‌هایی هایی موسوم به «پیرتروئیدها» (Pyrethroids) می‌دانند. حال به لطف تکنیکی جدید می‌توان به آسانی و به سرعت وجود این ماده شیمیایی را در عسل کندوها شناسایی کرد.

اختلال فروپاشی کلونی زنبورها (Colony collapse disorder) زمانی رخ می‌دهد که اکثر زنبورهای عسل کارگر یک کلونی ناپدید می‌شوند و زنبور ملکه، ذخایر غذا و زنبورهای پرستار را به حال خود رها می‌کنند که به معنی پایان زندگی کلونی است. محققان دلایل این اختلال را حمله کرم‌های بسیار کوچک (مایت‌ها)، نابودی زیستگاه طبیعی و سوء تغذیه می دانند.

به گفته محققان، آفت کش‌هایی موسوم به پیرتروئیدها نیز احتمالاً در از بین رفتن کلونی زنبورها نقش دارند. این آفت کش‌ها برای از بین بردن زنبورها طراحی نشده‌اند، اما به شکل هدفمند آفت‌ها را هدف قرار نداده و علاوه بر از بین بردن حشرات آسیب زننده، حشرات مفید از جمله زنبورها را نیز از بین می‌برند.

یکی از روش‌های تشخیص قرارگیری زنبورها در معرض پیرتروئیدها، بررسی انتقال این ماده شیمیایی به عسل توسط زنبورهاست. انجام چنین کاری یکی از چالش‌های محققان بوده، چرا که پیرتروئیدها به سختی در آب حل می‌شوند و جداسازی آنها از عسل مشکل است.

حال محققان دانشگاه واترلو کانادا فرآیندی خودکار ابداع کرده‌اند که در آن ابتدا با افزودن میزان کمی الکل به عسل پیرتروئیدها حل می‌شوند. سپس به کمک روشی به نام میکرواستخراج با استفاده از فاز جامد (Solid Phase Microextraction) این ماده شیمیایی به سرعت و آسانی از عسل خارج شده و امکان اندازه گیری غلظت آن فراهم می‌شود.

محققان امیدوارند این روش ساده به مقامات کمک کند تا سریعاً و به آسانی وجود پیرتروئیدها را در عسل شناسایی کرده و از جمعیت زنبورها محافظت کنند.

یافته‌های این تحقیق در ژورنال Food Chemistry منتشر شده است.