نتایج پژوهشی تازه: مارها برای دفاع از خود زهر تولید نمی‌کنند

زهر مارها ازنظر ترکیب و اثرات در گونه‌های مختلف مار بسیار متفاوت است؛ به همین دلیل توسعه‌ی درمان‌ برای آن دشوار است. مارها با دو هدف اصلی از زهر استفاده می‌کنند. اول هنگام یافتن غذا است که زهر به مار کمک می‌کند تا قبل از خوردن طعمه، بر آن غلبه کند. مورد دوم دفاع از خود دربرابر شکارچیان بالقوه است؛ به‌همین خاطر است که هرسال میلیون‌ها نفر به‌وسیله‌ی مارها گزیده می‌شوند و حدود ۱۰۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند.

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که نیاز به گرفتن شکار و خوردن آن، اغلب محرک تکامل زهر مارهای مختلف بوده است. به‌عنوان مثال، بسیاری از گونه‌ها دارای زهری هستند که به‌طور خاص برای گونه‌های اصلی مورد شکار آن‌ها، کشنده است. از طرف دیگر، دانشمندان دانش کمی درمورد نقش انتخاب طبیعی روی تکامل زهر درزمینه‌ی دفاع از خود دارند.

اگر تابه‌حال به‌وسیله‌ی زنبور نیش خورده باشید، می‌دانید که نیش تقریبا بالافاصله صدمه می‌زند و درد به سرعت به اوج خود می‌رسد. اگر فکر می‌کنید نیش زنبور مسئله‌ی مهمی نیست، پیامدهای نیش خوردن به‌وسیله‌ی یک شیرماهی را در نظر بگیرید. در این جا، شدت درد بسیار بیشتر است اما آغاز درد نیز سریع است. این مسئله ازنظر بیولوژیکی معقول است. عملکرد زهر دفاعی ترساندن و عقب راندن یک حمله‌ی شکارگرانه است و درد یک بازدارنده‌ی همگانی است. اگر محرک تکامل زهر مار، دفاع از خود بود، می‌توانستیم انتظار داشته باشیم که همین الگو را ببینیم؛ تقریبا دردی فوری که به اندازه‌ای شدید باشد که بازدارنده باشد. اما آیا واقعا چنین است؟

اغلب درد شدیدی در گزش مارها وجود دارد اما درمورد زمانی‌بندی توسعه‌ی درد اطلاعات کمی وجود دارد. اگر درد مدت زمان طولانی پس از گزیدگی رخ دهد، ممکن است یکی از عوارض جانبی دیگر زهر مانند آسیب بافت باشد. ارگانیسم ایده‌ال برای آزمایش این ایده، گونه‌ای است که به‌طور معمول درمعرض گزش انواع مختلفی از مارها قرار می‌گیرد و قادر است اثرات آن را توصیف کند. این ارگانیسم مدل انسان خردمند (Homo sapiens)  است؛ مخصوصا نگهدارندگان مارها و پژوهشگرانی که روی این گروه از موجودات کار می‌کنند. هری وارد-اسمیت، پژوهشگر دانشگاه بنگور در بریتانیا سراغ این جمعیت آمد که تجربه‌ی مارگزیدگی زیادی دارد و با استفاده از پرسش‌نامه‌هایی از آن‌ها درمورد مارگزیدگی‌های گذشته و خصوصا نحوه‌ی توسعه درد پس از گزش سؤال کرد.

از پاسخ‌دهندگان خواسته شد تا سطح درد خود را طی مدت زمان یک تا ۵ دقیقه پس از گزش، براساس مقیاس صفر تا ۱۰ گزارش کنند و بگویند حداکثر درد در چه زمانی رخ داده است. تمرکز این مطالعه به‌جای شدت درد، روی زمان‌بندی پیشرفت درد بود. علت آن بود که درحالی‌که شدت درد تجربه‌شده به‌میزان زیادی بین افراد متفاوت است، زمان توسعه‌ی درد باید در میان آن‌ها یکنواخت‌تر باشد. افراد مختلف ممکن است نیش زنبور را مزاحمتی جزئی یا موضوعی تحمل‌ناپذیر درنظر بگیرند اما همه با این مسئله موافقند که درد حاصل‌از نیش زنبور بالافاصله شروع می‌شود. در این نظرسنجی، ۳۶۸ نفر شرکت داشتند که درمجموع ۵۸۴ بار به‌وسیله‌ی ۱۹۲ گونه مار مختلف گزیده شده بودند.

متداول‌ترین تجربه، سطوح نسبتا پایین درد پس از گزیدگی طی ۵ دقیقه اول بود؛ زمانی‌که درد ممکن است یک شکارچی را به موقع دور کند تا مار بتواند فرار کند. درد شدیدتر اغلب بعدتر می‌آمد. کمتر از ۱۵ درصد از موارد منجر به دردی شده بود که طی ۵ دقیقه‌ی اول، ناتوان‌کننده بود و حدود ۵۵ درصد از موارد هرگز به چنین سطحی نرسیده بودند. این نتایج به‌طور محکمی نشان می‌دهد که نیروی محرکه‌ی تکامل زهر مارها دفاع از خود نبوده است.

پژوهشگران همچنین در رابطه‌با وجود زهرهایی که موجب آغاز سریع درد می‌شدند، درخت تکاملی گونه‌های مار را بررسی کردند. آن‌ها دریافتند که در چندین مورد، زهرهایی که موجب درد سریع می‌شدند، تکامل پیدا کرده ولی معمولا به‌سرعت دوباره در جریان تکامل مار از دست رفته بودند. این مسئله نیز نشان می‌دهد که زهر در مارها به‌عنوان پاسخی به نیاز برای دفع شکارچیانِ بالقوه، تکامل نیافته است.

بعضی از مارهای سمی مانند این مار سر نیزه‌ای برزیلی (Bothrops moojeni)  سمومی دارند که عملکرد اصلی آن ایجاد درد است

استثناهایی نیز وجود دارد. برای مثال برخی از مارهای مرجانی و افعی‌های گودال به‌طور خاص حاوی سمومی هستند که موجب ایجاد درد شدید می‌شود. کبرای تُف‌انداز برای استفاده از زهر دفاعی دارای سازگاری‌های رفتاری منحصربه‌فردی است و زهر این مار هنگام تماس با چشم موجب درد شدیدی می‌شود. کسانی که از وجود مارهای سمی خطرناک احساس خطر می‌کند، می‌توانند به‌راحتی استراحت کنند. به‌طور کلی، هدف آن ما نیستیم.

منبع: زومیت

مارها؛ منشأ اصلی احتمالی ویروس جدید کرونا در چین

پس از شیوع عفونت تنفسی جدید در چین و رسیدن وضعیت به نقطه‌ی بحرانی، دانشمندان اعلام کرده‌اند عامل بیماری‌زا احتمالا از مارها نشئت گرفته است.

دو گونه مار با نام‌های «کریت چینی» و «کبرای چینی» ممکن است منشأ اصلی ویروس تازه‌کشف‌شده‌ی کرونا باشند که این زمستان به شیوع عفونت تنفسی کشنده در چین منجر شده است. این بیماری که نخستین‌بار در دسامبر ۲۰۱۹ در ووهان، یکی از شهرهای بزرگ مرکز چین، گزارش شد، در روزهای گذشته، به‌سرعت گسترش یافته است. از آن زمان تاکنون، مسافران بیمار از ووهان دیگر افراد را در چین و سایر کشورها ازجمله ایالات متحده‌ی آمریکا آلوده کرده‌اند.

دانشمندان چینی با استفاده از نمونه‌های ویروس که از بیماران گرفته شده است، کد ژنتیکی ویروس را تعیین و با به‌کارگیری میکروسکوپ از آن تصویربرداری کرده و دریافته‌اند عامل بیماری‌زای این همه‌گیری جدید ویروس کرونای تازه‌ای است. این ویروس از همان خانواده‌ی ویروس‌های مشهور سندرم تنفسی بسیار حاد ویروس کرونا و سندرم تنفسی خاورمیانه‌ی ویروس کرونا محسوب می‌شود که در ۱۷ سال گذشته، هزاران نفر از مردم را کشته است. سازمان بهداشت جهان ویروس کرونای جدید را 2019-nCoV نامیده است.

اغلب کروناویروس‌هایی که افراد را بیمار کرده‌اند، صرفا باعث ایجاد سرماخوردگی می‌شوند؛ اما آن‌ها به‌طور بالقوه بسیار خطرناک هستند. این ویروس‌ها طیف گسترده‌ای از حیوانات را نیز آلوده کرده‌اند و اگر کروناویروسی با منشأ حیوانی با موفقیت به انسان منتقل شده باشد، سیستم ایمنی بدن ما ممکن است در شکست مؤثر آن توانایی کمتری داشته باشد. این آسیب‌پذیری می‌تواند ویروس تازه را به‌شدت مرگ‌بار کند؛ اما لزوما موجب مسری‌بودن آن نمی‌شود.

هنگامی‌که موارد اولیه‌ی مبتلا به کروناویروس جدید در دسامبر گذشته در منطقه‌ی ووهان چین شناسایی شدند، پزشکان به‌سرعت گمان بردند این ویروس ازطریق حیوانات گسترش یافته است. اغلب قربانیان اولیه از بازار غذای محلی که اکنون تعطیل شده، بازدید کرده بودند که به‌طور مکرر میزبان تمام انواع حیوانات زنده بود. از آن زمان تاکنون، تعداد قربانیان ثبت‌شده‌ی جدید به‌شدت افزایش یافته است و به‌نقل از دولت چین، تا ۲۱ ژانویه (اول بهمن) درمجموع به بیش از ۴۰۰ مورد رسیده و مرگ دست‌کم ۱۷ نفر نیز ثبت شده است. موضوع نگران‌کننده‌تر این است که کروناویروس جدید افرادی را آلوده می‌کند که هرگز از بازار یادشده بازدید نکرده‌اند. این نکته نشان می‌دهد2019-nCoV  می‌تواند همچون آنفلوانزای معمولی با انتقال از فردی به فرد دیگر شیوع پیدا کند.

در مطالعه‌ی تازه‌ای که روز چهارشنبه در نشریه‌ی Medical Virology منتشر شد، پژوهشگران توالی ژنتیکی کروناویرویس جدید را با دیگر گونه‌های شناخته‌شده‌ی آن مقایسه کردند و در تجزیه‌و‌تحلیل اولیه‌ی خود دریافتند ویروس تازه مخلوطی از دو نوع کروناویروس است که اولی از خفاش‌ها نشئت می‌گیرد و دیگری منبعی ناشناخته دارد. این فرایند ادغام که «نوترکیبی ژنتیکی» نامیده می‌شود، ظاهرا بیشتر در بخشی از RNA ویروس آشکار است که به آن امکان می‌دهد گیرنده‌های سطح سلول را تشخیص دهد. پژوهشگران سپس برپایه‌ی الگوهای RNA ویروس تازه که با دیگر کروناویروس‌های مارآورده مشترک است، نتیجه گرفتند محتمل‌ترین میزبان طبیعی ویروس مار است. مارها معمولا به‌عنوان غذا و جایگزین دارو در چین پرورش می‌یابند و فروخته می‌شوند. ویروس‌ها برای شناسایی و ربودن سلول‌های میزبان ویژه‌شان و تأثیرگذاری بیشتر تکامل می‌یابند؛ به‌همین‌دلیل، ویروس سگ معمولا نمی‌تواند انسان را بیمار کند و عکسِ این امر نیز صادق است؛ اما گاهی اوقات ساختار ژنتیکی موجود ویروس می‌تواند باعث شود ویروس دیگر حیوانات را آلوده‌ کند. همچنین گاهی مواقع، جهش‌ها یا نوترکیبی ژنتیکی ممکن است به سویه‌ی ویروس توانایی تازه‌ای برای انتقال به سایر گونه‌ها بدهد.

به‌نوشته‌ی پژوهشگران، نوترکیبی ژنتیکی مشاهده‌شده در2019-nCoV  «ممکن است به انتقال بین‌گونه‌ای از مار به انسان کمک کند». به‌نقل از برندون براون، پژوهشگر سلامت عمومی و اپیدمیولوژیست در دانشگاه کالیفرنیا ریورساید، هنوز پرسش‌های بی‌پاسخ بسیاری درباره‌ی کروناویروس جدید و توانایی آن در بروز فاجعه وجود دارد.

به‌عنوان مثال، سارس و مرس ویروس‌هایی بسیار مقاوم بودند؛ اما هیچ‌ کدامشان به سویه‌ای جهش نیافتند که هم کشنده و هم به‌شدت مسری باشد که در‌آن‌صورت، ممکن بود به‌خوبی به همه‌گیری جهانی تبدیل شوند. درابتدا، به‌نظر می‌آمد کروناویروس جدید بسیار خفیف‌تر از سارس یا مرس است؛ اما براساس گزارش‌ها، در روزهای گذشته، شمار کشته‌شدگان براثر آن به‌سرعت افزایش یافته است. هرچند می‌دانیم 2019-nCoV می‌تواند بین افراد گسترش یابد، از میزان مسری‌بودن و خطرهای جهش بیشتر آن اطلاعی نداریم. با‌این‌حال، به‌گفته‌ی براون هیچ دلیلی وجود ندارد که افزایش آمادگی برای کروناویروس جدید به‌تعویق بیفتد.

شماری از موارد ابتلا به2019-nCoV  هم‌اکنون به ایالات متحده و دیگر کشورها رسیده‌اند؛ باوجوداین‌، ظاهرا تمام آن‌ها پس از سفر به ووهان چین حامل ویروس شده‌اند. در‌حال‌حاضر، پیشرفت سریع این بیماری به نقطه‌ی بحرانی در چین رسیده است؛ به‌گونه‌ای که روز گذشته، دولت چین دستور تعطیلی حمل‌ونقل عمومی و لغو پروازها و حرکت قطارها در شهر ۱۱ میلیونی ووهان را صادر کرد.

همچنین دیروز، سازمان بهداشت جهانی جلسه‌ای اضطراری در ژنو سوئیس تشکیل داد تا تصمیم بگیرد باید وضعیت اضطراری سلامت عمومی را در سطح بین‌المللی اعلام کند یا خیر. در کنفرانسی مطبوعاتی که روز گذشته برگزار شد، تدروس آدانام، مدیرکل WHO گفت این سازمان درباره‌ی موضوع یادشده هنوز تصمیم نهایی را نگرفته و اعلام آن به‌ بعد از جلسه‌ی امروز موکول شده است.