سرنوشت تلخ حیوانات آزمایشگاهی

ایسنا/ وقتی استادش می‌خواهد یکی از موش‌های آزمایشگاهی را بُکشد، جا می‌خورد اما در اولین تجربه‌اش با حیوانات باید چنین کاری را انجام می‌داد زیرا همه پژوهشگران بعد از انجام آزمایش روی حیوانات باید آنها را از بین ببرند.

نخستین تجربه‌اش با حیوانات در مقطع کارشناسی اتفاق افتاده است. دوره کوتاهی آموزش می‌بیند که جزء واحدهای درسی به حساب نمی‌آمده است. اما وضعیت در مقطع کارشناسی ارشد فرق می‌کند و یک واحد درسی کار با حیوانات آزمایشگاهی وجود دارد که همه دانشجویان باید آن را بگذرانند.

او به شرطی حاضر می‌شود تجربیاتش را به اشتراک بگذارد که اسمش آورده نشود.

از طریق یکی از استادان دانشگاه شرایطی فراهم می‌شود تا او در مقطع کارشناسی به یک مرکز نگهداری از حیوانات مراجعه کند و کار با موش را یاد بگیرد: «زمانی که تعداد موش‌ها زیاد است و باید از آنها نمونه خون گرفته شود، کار را سخت می‌کند، زیرا باید به آنها رسیدگی هم بشود و این یکی از سخت‌ترین تجربه‌هایم بوده است. بهترین اتفاق، زمانی می‌افتد که نمونه‌گیری از موش‌ها تمام می‌شود.»

این پژوهشگر، دردناک‌ترین تجربه‌اش را در مقطع کارشناسی ارشد گذرانده است؛ زمانی که باید واحد کارگاه‌های آزمایشگاهی را پشت سر می‌گذاشته. او با یک خوکچه هندی کار می‌کرده: «در آن مقطع تعداد دانشجویان زیاد و تعداد حیوانات آزمایشگاهی کم بود. نخستین قدم برای کار کردن با یک حیوان آزمایشگاهی، مهار کردن آن است. حیوان در پروسه‌ای که همه دانشجویان می‌خواستند آن را مهار کنند، آسیب دیده بود و دیدن حیوانی که آسیب دیده، صحنه آزاردهنده‌ای بود.»

بسیاری از کسانی که وارد آزمایشگاه می‌شوند تا با حیوانات کار کنند، تجربه کافی ندارند. خود او هم زمانی که دوره طرحش را می‌گذرانده از تجربه قدیمی‌ترها استفاده کرده و بعد از آن مسئولیت کامل قفس‌ها را بر عهده گرفته است.

او معتقد است استانداردهای نگهداری یا برخورد با حیوانات آزمایشگاهی به افرادی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد: «با توجه به تجربه‌هایی که در مقاطع مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد داشتم یا زمانی که طرحم را می‌گذراندم، مرکز نگهداری از حیوانات، ساختمانی جدا از ساختمان اصلی بخش‌های مختلف است و سعی می‌شود دمای مناسب برای نگهداری حیوانات یا روشنایی و خاموشی برای زندگی آنها رعایت شود اما خدمات تمیز کردن قفس حیوانات به بخش‌هایی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد. در واقع استاندارد را افرادی که با حیوانات کار می‌کنند، رعایت می‌کنند. ممکن است استانداردهای تعریف‌شده‌ای باشد اما یک بخش آن را کمتر رعایت می‌کند و بخش دیگری آن را مو به مو پیش می‌برد. برخی از پژوهشگرها هنگام کار با حیوانات، مسائل بسیاری را در نظر می‌گیرند و برای برخی دیگر هم اهمیت چندانی ندارد».

حیوانات آزمایشگاهی بسته به جنس و وزن، قیمت‌های متفاوتی دارند. برای مثال قیمت هر موش «رَت» که دومین حیوان آزمایشگاهی محسوب می‌شود، ۲۵ هزار تومان است و می‌توان آن را از انیستیتو پاستور ایران خرید اما برای تهیه هر حیوان باید از یک هفته قبل تعداد، نوع، جنسیت و وزن آن را سفارش داد. موش‌هایی که برای آزمایش استفاده می‌شوند، کاملا پرورشی هستند. برخی پژوهشگران آزمایشاتشان را روی موش و برخی دیگر روی حیوانات دیگر مثل خرگوش و خوکچه هندی انجام می‌دهند. یک پژوهشگر می‌تواند این حیوانات را به تعدادی که برای مطالعات خود نیاز دارد، خریداری و استفاده کند.

وقتی که یک پژوهشگر کارش با یک حیوان تمام می‌شود، اجساد حیوانات را برچسب‌گذاری می‌کند و داخل کیسه می‌گذارد. اسم بخش، پژوهشگر، تاریخ و اینکه آزمایش عفونی روی حیوان انجام شده، همگی روی برچسب نوشته می‌شوند و داخل فریزری که مربوط به حیوانات است گذاشته می‌شود. اجساد حیوانات در دستگاه‌های مخصوص این کار سوزانده می‌شوند زیرا کارشناسی که مابقی کار را انجام می‌دهد متفاوت است و کار پژوهشگر بعد از گذاشتن حیوان در فریزر تمام می‌شود.

او درباره برخورد پژوهشگران با حیوانات آزمایشگاهی معتقد است: «وقتی یک پژوهشگر برای کارش از حیوانی که در اختیار دارد به درستی نگهداری نکند، ضرر اول به خودش و کارش می‌رسد. به همین دلیل برخی سعی می‌کنند از حیوانات مراقبت بسیاری کنند، غذای آنها را به صورت مرتب بدهند، قفسشان را تمیز کنند. در سیستمی که من تا کنون کار کرده‌ام، ندیدم دانشجو یا پژوهشگری برای برخورد نامناسب با حیوانات اخطار بگیرند یا جریمه شود. در کل، دانشجویان سعی می‌کنند بهترین عملکرد را با حیوانات داشته باشند زیرا کار خودشان بهتر پیش می‌رود. در غیر این صورت خودشان با مشکل روبه‌رو می‌شوند.»

به گفته این پژوهشگر، تعداد خانم‌ها نسبت به آقایان در آزمایشگاهی که او کار می‌کند بیشتر است و بعد از آزمایش، کشتن حیوان به همکاران آقا محول می‌شود. ممکن است در یک روز، چند گروه مختلف به حیوان آزمایشگاهی نیاز داشته باشند و در نهایت مجبور شوی در کمتر از یک ساعت بیش از ۲۰ حیوان بکشی و این موضوع مطمئنا کار راحتی نیست. البته کشتن حیوانات بستگی به افراد هم دارد زیرا برخی استادان هستند که این اتفاق را جزئی از کار پژوهشی خود می‌دانند که اجتناب‌ناپذیر است و باید آن را انجام داد اما برخی پژوهشگران ترجیح می‌دهند این کار را انجام ندهند.

او تا کنون تجربه کار در آزمایشگاه‌های خارج از کشور را نداشته اما درباره فضای آزمایشگاهی خارج از کشور زیاد شنیده‌ است: «یکی از دوستانم که در یکی از کشورهای آسیایی فعالیت داشت می‌گفت وقتی اعلام می‌کردیم برای انجام پروژه‌مان به ۱۰ موش نیاز داریم، بارها بازخواست می‌شدیم و از ما درباره تعداد موش‌هایی که درخواست کرده‌ایم، پرس‌وجو و درخواست می‌کردند اگر جا دارد آزمایش با تعداد حیوان کمتری انجام شود. آنها به این مسئله توجه زیادی نشان می‌دادند تا کمترین آسیب به حیوانات زده شود. اما در ایران سخت‌گیرهای این‌چنینی نسبت به خارج از کشور کمتر دیده می‌شود.»

سال‌هاست که در حوزه علم به آزمایش‌ها روی حیوانات اتکا می‌شود تا خطرات شیمیایی داروهای جدید انسانی و میزان خطر و عوارض آنها را برای سلامتی انسان برآورد کند. در حال حاضر سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا اعلام کرده که تمام آزمایشات روی پستانداران را تا سال ۲۰۳۵ از بین خواهد برد. برخی از کشورها مثل آمریکا بیش از چهار میلیون دلار به پنج دانشگاه می‌دهند تا روی یافتن یک روش جایگزین برای انجام آزمایش‌های علمی روی حیوانات تمرکز کنند.

مجازات حیوان آزاری چیست؟

در طرح ممنوعیت حیوان آزاری که به امضای ۱۰۰ نماینده مجلس رسیده و به تازگی اعلام وصول شده است، ضرب و شتم، شکنجه، مجروح کردن عمدی، جراحی‌ های غیر ضروری و مثله کردن از مصادیق حیوان آزاری عنوان شده و مجازات حبس بیش از شش ماه تا دو سال، جزای نقدی بیش از ۲۰ میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال و شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه برای مرتکبین پیش‌ بینی در نظر گرفته شده است.

حیوان آزاری

حیوان آزاری یکی از انواع بداخلاقی اجتماعی، بزهکاری یا اختلالات روانی است. به گزارش مجله دلتا در موارد متعددی آزار و اذیت حیوانات، موجب جریحه دار شدن افکار عمومی شده است. در سال‌ های اخیر فعالیت ‌هایی انجام شده که حیوان‌ آزاری، به عنوان یک جرم تلقی می‌شود و برای آن مجازات تعیین شده است. اسلام هم درباره حیوانات و حمایت از آن ها احکامی دارد که اخلاق و حقوق و توجه به حیوانات را مورد توجه قرار داده است.

مجازات حیوان آزاری در قانون چیست؟

ماده ۶۷۹ قانون مجازات اسلامی درباره مجازات حیوان آزاری است. بر این اساس، «هر کس به عمد و بدون ضرورت حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیوانی را که شکار آن‌ ها توسط دولت ممنوع اعلام شده است بکشد یا مسموم یا تلف یا ناقص کند، به حبس از نود و یک روز تا شش ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا سه میلیون ریال محکوم خواهد شد.» همچنین طبق ماده ۶۸۰ قانون مجازات اسلامی هر کس برخلاف مقررات و بدون مجوز قانونی اقدام به شکار یا صید حیوانات و جانوران وحشی حفاظت شده کند، به حبس از دو تا ده سال محکوم خواهد شد. و نیز در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی تحت عنوان «احراق و تخریب و اتلاف اموال و حیوانات» به تعیین مجازات حیوان‌ آزاری پرداخته شده است.

قانون مجازات حیوان آزاری تشدید می‌شود

به نقل از ایسنا، در طرح ممنوعیت حیوان آزاری که به امضای ۱۰۰ نماینده مجلس رسیده و به تازگی اعلام وصول شده است، ضرب و شتم، شکنجه، مجروح کردن عمدی، جراحی‌ های غیر ضروری و مثله کردن از مصادیق حیوان آزاری عنوان شده و مجازات حبس بیش از شش ماه تا دو سال، جزای نقدی بیش از ۲۰ میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال و شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه برای مرتکبین در نظر گرفته شده است.

انواع حیوان آزاری

حیوان آزاری عملی شنیع و غیر اخلاقی است که ریشه در مشکلات روحی و روانی افراد دارد. که غالبا در دو حالت دیده می‌شود:

۱.فعال ؛ در این حالت فرد آگاهانه و عمدا حیوان را آزار می‌دهد و باعث رنج و اذیت آن می‌شود.

۲.منفعل ؛ در این مورد شخص با غفلت و عدم آگاهی خود موجب آزار و اذیت حیوان می‌شود.

مواردی همچون احتکار حیوانات، آزار رساندن به حیوان برای یادگیری ورزش‌ خاص، استفاده از حیوانت برای تحقیقات، کشتار حیوانات برای استفاده از پوست آن ها برای تهیه چرم و خز و … از مصادیق حیوان‌ آزاری به شمار می‌آیند زیرا در اصل و واقعیت همه این اقدامات باعث آزار رساندن به این موجودات هستند.

حیوان آزاری را به محیط زیست گزارش دهید

سرهنگ جمشید محبت‌ خانی در جلسه مشترک یگان حفاظت سازمان محیط زیست با پلیس فتا ضمن ابراز خرسندی از حساس شدن مردم به محیط زیست و موضوعات مرتبط با آن گفت: شهروندان می‌توانند موارد حیوان آزاری یا مصادیق مجرمانه مرتبط با محیط زیست را به ما اطلاع دهند تا در اسرع وقت با همکاری پلیس فتا نسبت به شناسایی و برخورد با این جرائم اقدام شود.

حیوان آزاری از دیدگاه اسلام

در آیات و روایات اسلامی به محبت و کمک به حیوانات اشاره شده و مجوز کشتار یا آزار آن داده نشده است. پیامبر اسلام (ص) در حدیثی فرموده اند: «لعنت خداوند بر کسی که حیوانات را زجر کش کند.» (کنزالعمال)

در قرآن کریم بیش از ۲۰۰ آیه وجود دارد که به موضوع حیوانات پرداخته شده است. به این دلیل در روایت‌ های دینی همیشه آزار و اذیت حیوانات به سبب اینکه مخلوق پروردگار هستند و تسبیح او را می‌گویند نهی شده است. امیرالمومنین درباره کشتن و مثله کردن حیوانات از قول پیامبر در نهج البلاغه می‌فرمایند: «مبادا چیزی را ـ گرچه سگ هار باشد ـ مثله کنید.»

اعلام وصول طرح ممنوعیت حیوان آزاری

سرانجام طرح ممنوعیت حیوان‌آزاری اعلام وصول شد.

عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی گفت: طرح ممنوعیت حیوان آزاری به صورت عادی اعلام وصول شد.

به گزارش اولین مرجع دامپزشکی ایران به نقل از ایرنا، «علی اصغر یوسف نژاد» در جلسه علنی امروز- دوشنبه- مجلس شورای اسلامی از اعلام وصول طرح ممنوعیت حیوان آزاری خبر داد.

بحث حقوق حیوانات و لزوم اعمال مجازات های قانونی در برخورد با ناقضان و خاطیان، یکی از موارد مهمی است که این روزها به دغدغه و مطالبه ای مهم برای فعالان محیط زیست و پاسداران حقوق حیوانات بدل شده است.