سرنوشت تلخ حیوانات آزمایشگاهی

ایسنا/ وقتی استادش می‌خواهد یکی از موش‌های آزمایشگاهی را بُکشد، جا می‌خورد اما در اولین تجربه‌اش با حیوانات باید چنین کاری را انجام می‌داد زیرا همه پژوهشگران بعد از انجام آزمایش روی حیوانات باید آنها را از بین ببرند.

نخستین تجربه‌اش با حیوانات در مقطع کارشناسی اتفاق افتاده است. دوره کوتاهی آموزش می‌بیند که جزء واحدهای درسی به حساب نمی‌آمده است. اما وضعیت در مقطع کارشناسی ارشد فرق می‌کند و یک واحد درسی کار با حیوانات آزمایشگاهی وجود دارد که همه دانشجویان باید آن را بگذرانند.

او به شرطی حاضر می‌شود تجربیاتش را به اشتراک بگذارد که اسمش آورده نشود.

از طریق یکی از استادان دانشگاه شرایطی فراهم می‌شود تا او در مقطع کارشناسی به یک مرکز نگهداری از حیوانات مراجعه کند و کار با موش را یاد بگیرد: «زمانی که تعداد موش‌ها زیاد است و باید از آنها نمونه خون گرفته شود، کار را سخت می‌کند، زیرا باید به آنها رسیدگی هم بشود و این یکی از سخت‌ترین تجربه‌هایم بوده است. بهترین اتفاق، زمانی می‌افتد که نمونه‌گیری از موش‌ها تمام می‌شود.»

این پژوهشگر، دردناک‌ترین تجربه‌اش را در مقطع کارشناسی ارشد گذرانده است؛ زمانی که باید واحد کارگاه‌های آزمایشگاهی را پشت سر می‌گذاشته. او با یک خوکچه هندی کار می‌کرده: «در آن مقطع تعداد دانشجویان زیاد و تعداد حیوانات آزمایشگاهی کم بود. نخستین قدم برای کار کردن با یک حیوان آزمایشگاهی، مهار کردن آن است. حیوان در پروسه‌ای که همه دانشجویان می‌خواستند آن را مهار کنند، آسیب دیده بود و دیدن حیوانی که آسیب دیده، صحنه آزاردهنده‌ای بود.»

بسیاری از کسانی که وارد آزمایشگاه می‌شوند تا با حیوانات کار کنند، تجربه کافی ندارند. خود او هم زمانی که دوره طرحش را می‌گذرانده از تجربه قدیمی‌ترها استفاده کرده و بعد از آن مسئولیت کامل قفس‌ها را بر عهده گرفته است.

او معتقد است استانداردهای نگهداری یا برخورد با حیوانات آزمایشگاهی به افرادی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد: «با توجه به تجربه‌هایی که در مقاطع مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد داشتم یا زمانی که طرحم را می‌گذراندم، مرکز نگهداری از حیوانات، ساختمانی جدا از ساختمان اصلی بخش‌های مختلف است و سعی می‌شود دمای مناسب برای نگهداری حیوانات یا روشنایی و خاموشی برای زندگی آنها رعایت شود اما خدمات تمیز کردن قفس حیوانات به بخش‌هایی که از حیوانات استفاده می‌کنند، بستگی دارد. در واقع استاندارد را افرادی که با حیوانات کار می‌کنند، رعایت می‌کنند. ممکن است استانداردهای تعریف‌شده‌ای باشد اما یک بخش آن را کمتر رعایت می‌کند و بخش دیگری آن را مو به مو پیش می‌برد. برخی از پژوهشگرها هنگام کار با حیوانات، مسائل بسیاری را در نظر می‌گیرند و برای برخی دیگر هم اهمیت چندانی ندارد».

حیوانات آزمایشگاهی بسته به جنس و وزن، قیمت‌های متفاوتی دارند. برای مثال قیمت هر موش «رَت» که دومین حیوان آزمایشگاهی محسوب می‌شود، ۲۵ هزار تومان است و می‌توان آن را از انیستیتو پاستور ایران خرید اما برای تهیه هر حیوان باید از یک هفته قبل تعداد، نوع، جنسیت و وزن آن را سفارش داد. موش‌هایی که برای آزمایش استفاده می‌شوند، کاملا پرورشی هستند. برخی پژوهشگران آزمایشاتشان را روی موش و برخی دیگر روی حیوانات دیگر مثل خرگوش و خوکچه هندی انجام می‌دهند. یک پژوهشگر می‌تواند این حیوانات را به تعدادی که برای مطالعات خود نیاز دارد، خریداری و استفاده کند.

وقتی که یک پژوهشگر کارش با یک حیوان تمام می‌شود، اجساد حیوانات را برچسب‌گذاری می‌کند و داخل کیسه می‌گذارد. اسم بخش، پژوهشگر، تاریخ و اینکه آزمایش عفونی روی حیوان انجام شده، همگی روی برچسب نوشته می‌شوند و داخل فریزری که مربوط به حیوانات است گذاشته می‌شود. اجساد حیوانات در دستگاه‌های مخصوص این کار سوزانده می‌شوند زیرا کارشناسی که مابقی کار را انجام می‌دهد متفاوت است و کار پژوهشگر بعد از گذاشتن حیوان در فریزر تمام می‌شود.

او درباره برخورد پژوهشگران با حیوانات آزمایشگاهی معتقد است: «وقتی یک پژوهشگر برای کارش از حیوانی که در اختیار دارد به درستی نگهداری نکند، ضرر اول به خودش و کارش می‌رسد. به همین دلیل برخی سعی می‌کنند از حیوانات مراقبت بسیاری کنند، غذای آنها را به صورت مرتب بدهند، قفسشان را تمیز کنند. در سیستمی که من تا کنون کار کرده‌ام، ندیدم دانشجو یا پژوهشگری برای برخورد نامناسب با حیوانات اخطار بگیرند یا جریمه شود. در کل، دانشجویان سعی می‌کنند بهترین عملکرد را با حیوانات داشته باشند زیرا کار خودشان بهتر پیش می‌رود. در غیر این صورت خودشان با مشکل روبه‌رو می‌شوند.»

به گفته این پژوهشگر، تعداد خانم‌ها نسبت به آقایان در آزمایشگاهی که او کار می‌کند بیشتر است و بعد از آزمایش، کشتن حیوان به همکاران آقا محول می‌شود. ممکن است در یک روز، چند گروه مختلف به حیوان آزمایشگاهی نیاز داشته باشند و در نهایت مجبور شوی در کمتر از یک ساعت بیش از ۲۰ حیوان بکشی و این موضوع مطمئنا کار راحتی نیست. البته کشتن حیوانات بستگی به افراد هم دارد زیرا برخی استادان هستند که این اتفاق را جزئی از کار پژوهشی خود می‌دانند که اجتناب‌ناپذیر است و باید آن را انجام داد اما برخی پژوهشگران ترجیح می‌دهند این کار را انجام ندهند.

او تا کنون تجربه کار در آزمایشگاه‌های خارج از کشور را نداشته اما درباره فضای آزمایشگاهی خارج از کشور زیاد شنیده‌ است: «یکی از دوستانم که در یکی از کشورهای آسیایی فعالیت داشت می‌گفت وقتی اعلام می‌کردیم برای انجام پروژه‌مان به ۱۰ موش نیاز داریم، بارها بازخواست می‌شدیم و از ما درباره تعداد موش‌هایی که درخواست کرده‌ایم، پرس‌وجو و درخواست می‌کردند اگر جا دارد آزمایش با تعداد حیوان کمتری انجام شود. آنها به این مسئله توجه زیادی نشان می‌دادند تا کمترین آسیب به حیوانات زده شود. اما در ایران سخت‌گیرهای این‌چنینی نسبت به خارج از کشور کمتر دیده می‌شود.»

سال‌هاست که در حوزه علم به آزمایش‌ها روی حیوانات اتکا می‌شود تا خطرات شیمیایی داروهای جدید انسانی و میزان خطر و عوارض آنها را برای سلامتی انسان برآورد کند. در حال حاضر سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا اعلام کرده که تمام آزمایشات روی پستانداران را تا سال ۲۰۳۵ از بین خواهد برد. برخی از کشورها مثل آمریکا بیش از چهار میلیون دلار به پنج دانشگاه می‌دهند تا روی یافتن یک روش جایگزین برای انجام آزمایش‌های علمی روی حیوانات تمرکز کنند.

نخستین مدرسه تابستانی با موضوعیت اخلاق و کار با حیوانات آزمایشگاهی

نخستین مدرسه تابستانی «اخلاق و اصول کار با حیوانات آزمایشگاهی» برگزار شد.

دوره آموزشی ملی اخلاق و اصول کار با حیوانات آزمایشگاهی در پایگاه و مرکز تحقیقات بیماریهای نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران برگزار شد .

به نقل از وبدا، اولین دوره "مدرسه تابستانی اخلاق و اصول کار با حیوانات آزمایشگاهی" ویژه تربیت مدرسین به صورت تئوری و عملی از یکم تا  هفتم شهریور ماه توسط کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور به میزبانی پایگاه و مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران در محل این پایگاه در روستای اکنلو بخش شیرین سو شهرستان کبودرآهنگ برگزار شد و در این مدرسه تابستانه، شرکت کنندگانی از 25 دانشگاه علوم پزشکی کشور شرکت داشتند .

بر اساس این گزارش، در این دوره اصول اخلاق در کار با حیوانات آزمایشگاهی، روشهای جایگزین استفاده از حیوانات آزمایشگاهی، اصول متدولوژی پژوهش با حیوانات آزمایشگاهی، بیولوژی و روشهای تکثیر و نگهداری حیوانات، اصول تحقیق بر روی حیات وحش، ایمنی در کار با حیوانات، اصول مدلسازی بیماری‏ها، مبانی تشخیص حالات ناخوشانید، مبانی بیهوشی و بی‏دردی در حیوانات آزمایشگاهی، اصول جراحی تجربی، اصول پایان کار با حیوانات مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت .

دکتر احسان شمسی کوشکی دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، اعلام کرد: برگزاری این مدرسه، آینده پژوهش های حیوانی کشور را از نظر کیفی، فنی و اخلاقی تحت تاثیر قرار خواهد داد .

وی تاکید کرد: از این پس، دوره های آموزشی مورد تایید وزارت بهداشت برای کار بر روی حیوانات و ملاحظات اخلاقی آن، کارگاه هایی خواهد بود که توسط مدرسان شرکت کننده در این دوره برگزار شود .

دکتر سیاوش احمدی نوربخش، متخصص جراحی دامپزشکی و دبیر علمی این دوره نیز گفت: اینکه دفاع از حقوق موجودات بی پناه دربند قفسهای آزمایشگاه ها اینچنین برای یک فرد دانشگاهی ارزشمند باشد که دشواری های سفر و گذراندن یک دوره فشرده اخلاقی_علمی را بر خود هموار و به موضوع نه از سر رفع تکلیف، که خیلی جدی و پیگیرانه نگاه کند، در حد بالاترین استانداردهای جهانی است و یقیناً نشان از صفای قلبی و ایمان قوی افراد به کاری است که انجام می دهند و این چیزی است که جامعه علمی امروز بدان «محتاج» است .

دکتر احمدی نوربخش، دوره اخیر که برای نخستین بار در تاریخ اخلاق و دانش کشورمان برگزار شد را دارای اهمیت بسیار زیادی از بعد هویت اخلاقی و علمی تحقیقات کشور دانست و گفت: برگزاری چنین دوره ای، در برهه کنونی نشانه عظم جدی دانشمندان کشور در جهت نیل به استانداردهای بالای اخلاقی و علمی در تحقیقات آن کشور است .

دبیر علمی این دوره تاکید کرد: این راه متوقف نمی شود؛ همانگونه که گفته اند «تغییر» با یک نفر آغاز می شود یقیناً این دوره آغازی بر تغییر در جهت بهتر شدن وضعیت اخلاقی و علمی کار با حیوانات آزمایشگاهی در اقصی نقاط کشور خواهد بود .

وی خاطر نشان کرد: امیدوارم هر یک از ما بتوانیم پیام این دوره را که رعایت حق و انصاف در کار با موجودات زنده و در عین بدست آوردن نتایج معتبر علمی بود را به مراکز علمی خودمان منتقل کنیم. این موضوع نه فقط رعایت حق حیوانات آزمایشگاهی است و نه به نفع یک شخص و یک دانشگاه تمام می شود، که در عرصه جهانی به نفع کل کشورمان خواهد شد .

دکتر عصمت میراب زاده اردکانی از مدرسان این دوره و از اعضای هیات علمی انستیتو پاستور ایران نیز در این نشست گفت: علاوه بر ارائه مطالب علمی، در دسترس قرار دادن تجربیات علمی و عملی، چگونگی آموزش، صبوری و برخورد با فرا گیران و خلق و خوی خوش می تواند از ره توشه های این دوره برای برگزاری دوره های مشابه از سوی شرکت کنندگان دوره باشد .

دکتر احسان مصطفوی، اپیدمیولوژیست و رییس پایگاه و مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران و دبیر اجرایی دوره نیز ضمن تشکر از کمیته ملی اخلاق در پژوهش های زیست پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور و انستیتو پاستور ایران که شرایط برگزاری این دوره را فراهم کرده اند، اعلام کرد: پایگاه تحقیقاتی بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران، با داشتن آزمایشگاه های مجهز، سوئیت های اقامتی و سایر ملزومات، شرایط برگزاری دوره های آموزشی ملی و بین المللی را دارد و در 5 سال اخیر بیش از 600  نفر از اقصی نقاط کشور و 50 شرکت کننده از 27 کشور دنیا در دوره های آموزشی این مرکز شرکت کرده اند .

وی افزود: این مرکز، آزمایشگاه مرجع کشوری بیماری های طاعون، تولارمی و تب کیو می باشد که در سال 1331 تاسیس شده است و در سال 1390 مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است .